Komisja Europejska po raz kolejny zdecydowała się na aktualizację ram prawnych dotyczących ponownego wykorzystywania (reuse) informacji sektora publicznego w Europie, które po raz pierwszy zostały wprowadzone wraz z dyrektywą 2003/98/WE w 2003 roku. Pierwsza nowelizacja miała miejsce w 2013 roku kiedy to m.in. rozszerzono zakres dyrektywy na instytucje zajmujące się dziedzictwem kultury, czyli biblioteki, muzea i archiwa. Polska dyrektywę z 2013 roku wdrożyła do prawa polskiego z kilkumiesięcznym opóźnieniem w lutym 2016 roku. W ubiegłym roku, wspólnie z Fundacją ePaństwo opublikowaliśmy raport podsumowujący rok funkcjonowania ustawy o ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego w Polsce.
Co się zmieni?
W kwietniu tego roku Komisja Europejska zaproponowała nowelizację dyrektywy w takich obszarach jak: zapewnienie dostępu w czasie rzeczywistym do danych dynamicznych, udostępnienie większej ilości danych badawczych, czy rozszerzenie zakresu dyrektywy na dane pochodzące z przedsiębiorstw publicznych, w tym dane dotyczące transportu. Dodatkowo zostaną zastosowane rozwiązania mające na celu ograniczenie pojawiania się nowych form umów o wyłączność oraz możliwości pobierania opłat przekraczających tzw. koszt krańcowy.
Konsultacje wokół dyrektywy
Propozycję nowej dyrektywy Komisja Europejska poprzedziła szeregiem prac i konsultacji publicznych. Pod koniec ubiegłego roku przeprowadzono konsultacje publiczne dotyczące rewizji dyrektywy, w związku z obowiązkiem wynikającym wprost z dyrektywy, aby przed 18 lipca br. przeprowadzić przegląd stosowania przepisów o reuse i przekazać jego wyniki Parlamentowi i Radzie wraz z wszelkimi propozycjami zmian.
Jednocześnie, na zlecenie Komisji Europejskiej powstał raport, którego celem była ocena skuteczności, wydajności i spójności dyrektywy oraz wskazanie pożądanych kierunków zmian funkcjonowania przepisów o ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego w Europie. Jako Centrum Cyfrowe byliśmy odpowiedzialni za zgromadzenie i analizę danych prawnych w zakresie ponownego wykorzystywanie informacji sektora publicznego w Polsce. Badanie zostało przeprowadzone w 10 krajach członkowskich UE.
25 kwietnia 2018 roku Komisja Europejska opublikowała projekt nowej dyrektywy reuse, która ma ułatwić ponowne wykorzystywanie informacji w Europie. W związku z powyższym w maju Ministerstwo Cyfryzacji ogłosiło konsultacje dotyczące projektu dyrektywy. Jako Centrum Cyfrowe odpowiedzieliśmy na konsultacje, a nasza opinia jest dostępna tutaj.
Zmiany na lepsze, ale wciąż niewystarczające
W lipcu tekst  nowej dyrektywy został skierowany przez Komisję Europejską do konsultacji publicznych. W naszej ocenie zmiany proponowane przez Komisję idą w dobrym kierunku. W szczególności warto zwrócić uwagę na ułatwienia dotyczące ponownego wykorzystywania danych naukowych będących w posiadaniu instytucji naukowo-badawczych.
Jednocześnie jednak zmiany proponowane przez Komisję w naszej ocenie powinny pójść o krok dalej. Dane naukowe finansowane ze środków publicznych powinny być udostępniane na otwartych licencjach (takich jak Creative Commons Uznanie Autorstwa CC BY), a nawet umieszczane w światowej domenie publicznej za pomocą narzędzia takiego jak Public Domain Dedication CC0. Otwarte licencje powinny zostać wprowadzone  jako standard udostępniania informacji sektora publicznego, a reguły dotyczące pobierania wyższych opłat przez instytucje dziedzictwa powinny zostać zmienione. Ostatnie, ale w naszej ocenie najważniejsze – zmianie należy poddać mechanizm ograniczenia ponownego wykorzystywania ze względu na przysługiwanie praw własności intelektualnej podmiotom trzecim. Wielokrotnie podnosiliśmy, że Polska wprowadziła te przepisy niezgodnie z duchem dyrektywy ograniczając ponowne wykorzystywanie wielu cennych zasobów takich jak metadane opisowe, opisy bibliograficzne czy dane katalogowe.
Problem praw własności intelektualnej osób trzecich
W polskiej ustawie o ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego niesłusznie przyjęto (w oparciu o Motyw 9 nowelizacji Dyrektywy 2013), że zasoby, które są przedmiotem ochrony praw autorskich przysługujących podmiotom zobowiązanym (instytucjom dziedzictwa) nie podlegają przepisom o ponownym wykorzystywaniu. Polska jest jedynym krajem, który przyjął takie rozwiązanie, co w naszej ocenie prowadzi do  braku harmonizacji zakresu zasobów dziedzictwa kultury, które podlegają ponownemu wykorzystywaniu oraz nie sprzyja włączaniu polskich zasobów dziedzictwa kultury w międzynarodowych projektach – aplikacjach, usługach. Niestety, Komisja Europejska nie skorzystała z okazji, aby przy nowelizacji dyrektywy wyjaśnić ten problem.
Tekst naszego stanowiska złożonego w ramach konsultacji prowadzonych przez Komisję Europejską w lipcu br. dostępny jest tutaj.