W poniedziałek 2013-12-09 miało miejsce IV Forum Prawa Autorskiego, na którym podjęty został temat odpowiedzialności karnej za naruszenia prawa autorskiego. Na spotkaniu frekwencja była duża – niestety, głos za obniżeniem sankcji karnych zabrały tylko Centrum Cyfrowe i Fundacja Nowoczesna Polska.
Organizacje branżowe oraz organizacje zbiorowego zarządzania podkreślały nieskuteczność przepisów karnych prawa autorskiego, zwłaszcza w sprawach dotyczących ścigania pośredników świadomie zarabiających na udostępnianiu cudzych treści w sieci. W debacie na Forum zgadzano się, że nie należy ścigać końcowych użytkowników, jednak trudno oprzeć się wrażeniu, że są to wyłącznie deklaracje. Masowe rozsyłanie zawiadomień o naruszeniu praw z propozycją ugody jest powszechne i uderza przede wszystkim w zwykłych użytkowników, najbardziej w tych o niskiej świadomości prawnej.
Problem jest poważny – obecnie obowiązujące przepisy karne ustawy o prawie autorskim kwalifikują wszystkie wymienione w nich naruszenia praw autorskich jako przestępstwa zagrożone surowymi karami. Pozbawienie wolności do dwóch lat grozi za udostępnienie (rozpowszechnienie) filmu, którego obejrzenie w kinie lub na płycie DVD kosztuje kilkanaście-kilkadziesiąt złotych, gdy tymczasem kradzież rzeczy o wartości do 400 zł nie jest przestępstwem a wykroczeniem zagrożonym karą aresztu, ograniczenia wolności lub grzywny.
Wysoki wymiar odpowiedzialności karnej za naruszenie prawa autorskiego ma również drugie dno – zdarza się, że wykorzystuje się je jako formę wymuszenia poddania się karze w innych sprawach, które nie mają nic wspólnego z ochroną własności intelektualnej (np. sprawach o alimenty). Zdarzają się również przypadki, kiedy prawo autorskie jest wykorzystywane do walki politycznej (np. zmuszenie do wycofania kandydatury w wyborach samorządowych pod groźbą zgłoszenia naruszenia praw do oprogramowania lub zgłoszenia naruszeń jako forma nękania dziennikarzy czy przeciwników politycznych, którzy zostają pozbawieni komputerów).
Sankcje karne powinny być przewidziane tylko w przypadku najpoważniejszych naruszeń, np. uzyskiwania trwałego dochodu z nielegalnego rozpowszechniania treści. Pozwala na to zresztą podpisana przez Polskę umowa handlowa TRIPS, która mówi, że można stosować sankcje karne wyłącznie wobec tych podmiotów, które dokonują umyślnego piractwa praw autorskich na skalę handlową (zresztą wyrażenie to jest również problematycznie, ponieważ nie jest jasne co oznaczają użyte w TRIPS wyrażenia “copyright piracy” ani “skala handlowa”).
Poza zobowiązaniami wynikającymi z TRIPS Polska może w zasadzie swobodnie ukształtować odpowiedzialność karną za naruszenia praw autorskich. Dlatego ważne jest aby ograniczyć sankcje karne tylko do wyjątkowych przypadków. Zwykli użytkownicy naruszający prawa powinni odpowiadać wyłącznie na podstawie prawa cywilnego, a odszkodowania wynoszące więcej niż koszt licencji powinni być stosowane wyłącznie w wypadku udowodnienia szkody.
Wkrótce będzie można zapoznać się ze szczegółowym stanowiskiem Centrum Cyfrowego dotyczącym proponowanych zmian w przepisach karnych prawa autorskiego.

Centrum Cyfrowe podpisało otwarty list przeciwko przedłużaniu minimalnego czasu trwania prawa autorskiego do 70 lat po śmierci twórcy poprzez mechanizmy umowy TPP. List otwarty na stronie Knowledge Ecology International skierowany jest do osób uczestniczących w negocjacjach w Singauprze w dniach 7-10 grudnia. Podpisało go kilkadziesiąt organizacji oraz autorytetów z całego świata.
W liście zwraca się uwagę, że nie ma potrzeby dalszego rozszerzania ochrony, a już obowiązujący obecnie (na mocy ustaleń Światowej Organizacji Handlu) termin 50 lat po śmierci twórcy jest szeroko krytykowany i coraz częściej pojawiają się opinie, że należy go skracać, a nie przedłużać.
Konsekwencje przedłużania ochrony
Wiele krajów na własną rękę wprowadziło okres ochronny trwający dłużej, ale nie ma przesłanek, które wskazywałyby, że przynosi to korzyści. Dalsze wydłużanie ochrony jest procesem, który nie przyniesie zysku społeczeństwu, wręcz przeciwnie – istnieje coraz więcej dowodów na to, że prowadzi to do utrudnień w dostępie do wiedzy oraz na to, że długi czas obowiązywania praw autorskich sprawia, że dzieła kultury znikają na zawsze i zostają wykluczone z obiegu. Badania pokazują, że obowiązywanie prawa autorskiego ma negatywny wpływ na dostępność książek już kilka lat po ich premierze, a na zawsze zginęło 75% wszystkich filmów niemych stworzonych w Hollywood, jako jedną z przyczyn wskazuje się właśnie brak możliwości tworzenia kopii i wydawania pozycji na nowo na skutek obowiązywania prawa autorskiego.
Długa ochrona jest szkodliwa dla twórców i użytkowników, za to przynosi zyski podmiotom korporacyjnym, które nie miały nic wspólnego ze stworzeniem dzieł. Ciężko znaleźć uzasadnienie, które usprawiedliwiałoby obowiązywanie praw majątkowych przez ponad 100 lat (życie twórcy + 50), jak ma to miejsce obecnie.
Co to TTP?
TPP – Trans-Pacific Partnership to umowa handlowa forsowana przez USA, która miałaby objąć swoim zasięgiem kraje znajdujące się w basenie Pacyfiku. Jest powszechnie krytykowana za brak przejrzystości i kontroli społecznej nad procesem jej powstawania (jedyne informacje pochodzą z wycieków WikiLeaks). Amerykańskiej agencji USTR, która odpowiedzialna jest za proces negocjacji, zarzuca się forsowanie zapisów korzystnych dla wielkich korporacji kosztem społeczeństwa w USA; oraz kosztem interesu mniej rozwiniętych krajów. Jako główne problemy prezentuje się ograniczenie dostępności leków w biednych krajach czy tworzenie barier dla rozwoju w nich sektora wysokich technologii.
 
TPP została skrytykowana m.in. przez noblistę i ekonomistę Josepha Stiglitza, rządy krajów basenu Pacyfiku, w tym Malezji i Chile, czy Międzynarodowe Stowarzyszenie AIDS. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej – dobry opis kontrowersji i procesu negocjacji znajduje się na Wikipedii.

W 2013 roku Centrum Cyfrowo rękoma swoich trenerów i trenerek poprowadziło 30 warsztatów i szkoleń z prawa autorskiego, licencji Creative Commons i otwartości zasobów. Dzięki dwóm grantom (Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz funduszy Szwajcarskich) oraz współpracy z partnerami. Przeszkoliliśmy ponad 450 osób, z czego połowa to pracownicy i pracownice organizacji pozarządowych. Od kilku miesięcy pracujemy również nad zebraniem i porządkowaniem materiałów edukacyjnych za pomocą serwisu otwaratwiedza.pl. Aby podsumować ten intensywny rok przygotowaliśmy prostą infografikę.
Za nami rok szczególny. Liczba szkoleń i ogromne zapotrzebowanie na nie (na każde zgłaszało się kilka osób na miejsce) pokazały nam, jak wiele jest do zrobienia, zwłaszcza poza Warszawą, gdzie mieści się większość organizacji zajmujących się tą tematyką. W przyszłym roku chcielibyśmy, jeśli znajdą się na to środki, zająć się nie tylko szkoleniem, ale również rozwijaniem sieci trenerów i trenerek oraz dalszym rozwijaniem działań edukacyjnych w sieci.
Prawie połowa szkoleń odbyła się dzięki współpracy z partnerami lub na zaproszenie instytucji. Narodowe Centrum Kultury, Małopolski Instytut Kultury, Instytut Kultury Miejskiej, Koalicja Otwartej Edukacji, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Polska Cyfrowa Równych Szans, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Fundacja Wolnego i Otwartego Oprogramowania, Pracownia Etnograficzna, Dolnośląska Szkoła Wyższa, to lista instytucji i organizacji, którym serdecznie dziękujemy i mamy nadzieję na dalszą współpracę.
Przy okazji zapraszamy wszystkich naszych przyjaciół i współpracowników 16 grudnia (poniedziałek) od 17:00 na premierę najnowszego raportu badawczego Centrum na temat kompetencji prawno-autorskich Polaków, po której od 19 będziemy świętować trzecie urodziny Centrum Cyfrowego.

Spółdzielnia Wiedza to projekt współfinansowany przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej oraz przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Edukacja kulturalna.

Dr Marie Cronqvist, associate professor in journalism and media history at Lund University, Sweden, is a visiting scholar at the Hans-Bredow-Institut from October 2013 to May 2014 within the framework of the Entangled Media Histories (EMHIS) project, financed by STINT (Swedish Foundation for International Cooperation in Research and Higher Education). Her research interests are Swedish and European media history, Cold War culture, media and armed conflict, literary journalism, and the cultural heritage of war.

• More information here and
• on her personal webpage at Lund University